Cinsel isteksizlik, haz eksikliği, cinsel arzu azalması, cinsel soğukluk gibi isimlerle de anılmaktadır. Frijidite veya Frijit olarak da bilinir.
Kadınlarda cinsel isteksizlik yapılan çalışmalara göre kadınlar arasında en sık görülen cinsel sorundur. Kişinin psikolojik sağlığını ve partner ilişkisini ileri düzeyde etkiler. Kadınlarda cinsel isteksizlik; "cinsel haz eksikliği", "cinsel arzu azalması", “cinsel ilgi azlığı”, “hipoaktif cinsel arzu bozukluğu”, "cinsel soğukluk" ve “frijidite” gibi isimlerle de anılmaktadır. Cinsel soğukluğu olan kadınlara “frijit” adı verilir.
Cinsel isteksizlik bir cinsel işlev bozukluğudur. Cinsel ilgi ve uyarılma bozukluğu veya halk diliyle söyleyecek olursak “cinsel soğukluk”, kadında veya erkekte sürekli olarak ya da yineleyici bir biçimde, cinsel fantezi ve etkinliklerde bulunma isteğinin az olması veya hiç olmaması halidir. Bu etkinlikleri başlatamama, partnerin başlatmasına karşı yanıtsızlık ve eğer cinsel aktivite oluyorsa da bu aktivite süresince isteksizliğin devam etmesi durumudur. Bahsedilen cinsel aktiviteler arasında cinsel ilişki, mastürbasyon gibi aktiviteler yer almaktadır. Aynı zamanda cinsellikle ilgili erotik düşüncelerden ve fantezilerden tamamen uzaklaşma söz konusudur. Uyku sırasında dahi cinsel içerikli rüyalar görülmemektedir.
Cinsel isteksizlik belirtileri;
Cinsel ilgi ve arzu bozukluğu olan, cinsel isteksizlik yaşayan kadınlar sorunlarını anlatırken “cinsellik hiç aklıma dahi gelmiyor, bıraksalar hiç yapmayı bile düşünmem, cinsellik benim için adeta bir işkence” şeklinde bilgi verirler. “Cinsellik benim için bir görev haline geldi, keşki hiç olmasa” şeklinde düşünceleri de yaygındır. Bu durumda içsel veya dışarıdan herhangi bir uyaran karşısında cinsel arzu ve isteğin olmaması nedeniyle çoğu zaman bu sorunu yaşayan kadınlar eşin ısrarı üzerine cinsel terapi ve tedavi merkezlerine başvurmaktadır. Çoğunda eşini kaybetme düşüncesi ve korkusu vardır. Hatta bir kısmı eşlerinin başka kadınlarla ilişki kurmaması için kendilerini ilişkiye zorlamaktadırlar.
Halk arasında "Cinsel istek azlığı” olan kadın anlamında “Frijit” tabiri de kullanılmaktadır. Frijit denen kadınlarda cinsel isteksizlik ve ilgisizlik vardır. Bu kadınlar cinsel uyaranlardan ve davranışlardan zevk duymazlar. Fiziksel olarak bilinen bir engel olmamasına rağmen ve hatta bazen ıslanma gibi fiziksel beden yanıtları bulunmasına rağmen pek çoğu en küçük bir zevk bile duymazlar. Bu soğukluk hali ilişkiyi de olumsuz etkiler. Toplum arasında bunun bir hastalık olduğu bilinmediği zaman kadınlarda görülen bu durum kadının kendi içerisinde depresyon gibi diğer sıkıntıları yaşamasına yol açar. Depresyonlar ise bu defa cinsel isteksizliği ve soğukluğu daha fazla artırır ve bu kendi içerisinde bir kısır döngü olarak tedavi edilmeden içinden çıkılamaz bir durumun oluşmasına neden olur.
Son yıllarda kadınlarda görülen cinsel sorunların en başında gelen bu problem, ABD Psikiyatrlar birliği tarafından (DSM-5 sınıflandırmasında) cinsel uyarılma bozukluğu ile aynı kısımda; “Cinsel istek/ilgi ve uyarılma bozukluğu” başlığı altında bir cinsel disfonksiyon olarak isimlendirilmiştir.
Kadınlarda cinsel isteksizlik (soğukluk) teşhisi kişinin alınan öyküsü ile konulmaktadır. Hekim ABD Psikiyatrlar birliği tarafından hazırlanan (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Beşinci Baskısı) DSM-5 kriterlerine göre hastayı değerlendirir.
Cinsel isteksizlik belirtileri ve teşhis kriterleri:
Cinsel isteksizlik belirtileri arasında:
Yukarıdaki kriterlerde de belirtildiği üzere mevcut durumu açıklayacak herhangi bir organik hastalığın bulunmaması, cinsel isteksizliğin olup olmadığını söylemek için gereklidir. Bu nedenle kadınlarda fiziksel sağlığın da değerlendirilmesi için jinekolojik, (erkeklerde ise ürolojik) değerlendirme yapılması gerekmektedir. Sorunu yaşayanların çoğunda cinsel uyarılma problemi de vardır. Bu iki şikayetin sıklığı ve beraberliği nedeniyle son güncellemede Amerikan Psikiyatri Derneği bu iki şikayeti birlikte görülen hastalıklar olarak tanılarını ortak bir başlık altında birleştirmiştir.
Sınıflandırma
Dokunma, işitme, görme, tat ve koku ile beyinde başlayan cinsel dürtü ve heyecan omurilik aracılığı ile genital alana ulaşarak bu bölgedeki kan akımını arttırır. Kadınlarda vajinal ıslanma, erkeklerde peniste büyüme, irileşme ve her iki cinsiyette de genital bölgede kan akımında artma söz konusu olur. Bu sürece “cinsel uyarılma” adı verilir. Karşı cins tarafından karşılık bulursa cinsel ilişki ile devam edebilir. Cinsel uyarılma bozukluğu bu evrede gerçekleşen durumların olamaması olarak değerlendirilebilir.
Kadınlarda cinsel uyarılma bozukluğu önceden sadece fiziksel bir sorun olarak görülmüş ve genital bölgedeki kan akımı artışı ve ıslanma durumunun düzeltilmesine odaklanılmıştır. Fakat ilerleyen zamanlarda özellikle cinsel isteksizlik problemi yaşayan kadınların pek çoğunda uyarılma bozukluğunun da olduğu fark edilmiştir. Kadınlarda cinsel uyarılma bozukluğunun vajinal ıslanmanın normal olmasına rağmen ortaya çıkabildiği görülünce mevcut durumun psikolojik boyutuna da dikkat çekilmeye başlanmıştır.
Cinsel haz alamama, isteksizlik, arzu bozukluğu, ilgi azlığı ve yanıtsızlık olarak görülebilir. Bu durumun oluşumunda birçok neden yer almaktadır.
Cinsel istekte en temel merkez şüphesiz ki beyindir. Beynin istek ve uyarılmadaki rolü sinir sistemi ve endokrin sistem üzerinden işlemektedir. Bu nedenle hormonlarla cinsel arzu ve davranış arasında direkt olarak bağlantılar vardır. Cinsel haz alamama nedenleri arasında en ön sıralarda kadın cinsel hormonlarındaki değişkenlik yer alır. Kadınların homonal düzenleri adet (mens) dönemleri, emzirme, gebelik, menopoz gibi birçok durumda değişmektedir. Cinsel istek ve arzu da bu değişken durumlardan etkilenmektedir. Ancak cinsellikten haz alamamanın biyolojik (fiziksel) ve eşe bağlı faktörleri de vardır.
Cinsel uyarılmayı başlatan ana hormon erkeklerde ve kadınlarda "testosteron" dur. Ayrıca beyindeki dopamin, estrojen, melanokortin, norepinefrin, progesteron, oksitosin gibi bazı hormonlar pozitif yönde etki oluştururken, prolaktin, opioidler, serotonin gibi bazıları negatif etkidedirler. Sağlıklı bir cinsel davranış için tüm bu hormonların belli bir denge içinde yer almaları gereklidir. (‘Tipping Point Model’).
Cinsel haz alamama nedenleri sadece hormonal nedenlerle sınırlı değildir. Cinsellikten haz alamamanın diğer nedenleri arasında;
Cinsellik hayatımızdaki birçok şeyden etkilenmektedir. Cinsel hayatımızı etkileyen bu faktörlerin çoğu cinsel cinsel disfonksiyonlarda neden olarak karşımıza çıkar. Kadınlarda görülen bir cinsel disfonksiyon olan cinsel ilgi eksikliği ve uyarılma bozukluğu olarak da tanımlanan cinsel isteksizlik de birçok nedenden ötürü oluşabilir.
Kadınların cinsellik hakkında motivasyonunu bozacak her türlü durumu bu başlık altında sayabiliriz.
Geçmişte yaşanan kötü cinsel öyküler: Tacizler cinsel taciz, ensest ve çocuklukta yaşanılan suiistimaller, genç yaşlardaki her türlü cinsel travmalar, onur kırıcı bir cinsellik deneyimi de cinsel isteksizlik nedeni olabilir.
Olumsuz tıbbi tecrübeler: Gebelikte karşılaşılan zor doğum öyküsü veya herhangi bir ağrılı ve travmatik jinekolojik müdahale geçirmek (düşük yapma, kürtaj gibi) bu durumu tetikleyebilir.
İlişki problemleri: Sonradan gelişen eşe ilgi kaybı, ailevi problemler. ikili ilişkideki farklılıkların artması ya da artan evlilik çatışmaları. Cinsel ilişki ile ilgili ihtiyaçları, istekleri, arzuları ifade etmede problem yaşama. Cinsel iletişim sıkıntılarının olması ve cinsel bilgi-beceri eksikliği, cinsel birliktelikte yakınlaşma korkusu, çiftler arasındaki uyumsuzluklar (düşünce - kişilik farklılıkları),güç dengesizliği, geçmişten gelen öfke ve kırgınlıklar, pasif-agresif yaklaşımlarda da isteksizlik söz konusu olabilir.
Partnerdeki cinsel disfonksiyon: Erkeklerdeki erken boşalma, sertleşme sorunları ve cinsel isteksizlik gibi problemler de kadınlardaki cinsel isteksizliğin nedeni olabilir. Diğer bir deyişle erkek cinsel sorunları kadınları, kadın cinsel sorunları da erkek eşleri etkilemektedir.
Kadının kendi kişilik yapısı: Özellikle kırılgan kişilik yapısına sahip olmak, obsesif kompulsif bozukluk, depresyon veya anksiyete gibi rahatsızlıkları geçirmiş olmak veya hala o rahatsızlıklarla ilgili tedavi alıyor olmak isteksizliğin görülme sıklığını ve yatkınlığı artırmaktadır.
Psikososyal etkenler: Kronik strese maruz kalınan sosyal ortamların varlığı. Özellikle iş yerinde ve iş ortamında stres, aşırı yorgunluk, kişide dikkat dağınıklığı ister istemez özel hayatta kadın ve erkek her iki cinste de cinsel disfonksiyonların gelişimine zemin hazırlar.
Ayrıca: LoPiccolo ve Friedman isimli bilim adamları; cinsel isteksizliğin psikolojik nedenlerine değinirken katı dini inançlar, anhedonik veya obsesif-kompulsif (takıntılı) kişilik, cinsel kimlik veya obje seçimi sorunları, cinsel fobiler ve kaçınma, cinsel dürtüler üzerinde kontrolünü kaybetme korkusu, maskeli cinsel sapmalar, gebelik korkusu, depresyon, eşin kaybı, yaşla ilgili endişeler üzerinde durmuşlardır.
Schreiner-Engel ise cinsel arzu (cinsel haz) bozukluğu olanlarda duygu durum bozukluklarına iki kat daha fazla rastlandığını bildirmişlerdir. Bu bozukluğun gelişiminde evlilik ilişkisinin kalitesindeki düşüklüğün en önemli faktör olduğu söylenmektedir.
Kronik kullanımı olan bazı ilaçlar özellikle cinsel isteksizlik gelişiminde etkilidir. Depresyon sürecinin kendisi de cinsel isteksizliğe neden olurken tedavide kullanılan antidepresanlar da cinsel isteksizlik yapabilir. Özellikle serotonin geri alım inhibitörlerinin cinsel haz ve uyarımda azalmaya neden olduğu bilinmekte olup; bu ilaçların etkisi süre ve doza bağlı olarak değişkenlik gösterir.
Ayrıca menopoz tedavisinde kullanılan östrojenlerin ağızdan alınan hap olarak kullanılan türevleri testosteron seviyesini düşürerek cinsel istekte azalmaya yol açmaktadır. Halk arasında kortizon olarak da bilinen ilaç türlerinden glukokortikoid ilaçların kullanımı da yine cinsel ilgi azlığı ve isteksizliğe yol açtığı görülmüştür.
Cinsel istek ve haz üzerinde hem beyinde hem de periferik bölgelerde etkili olduğu kesinleşmiş hormonların seviyelerindeki değişimler cinsel isteksizlik nedenlerinden en çok karşımıza çıkanlardır. Özellikle menopoza, emzirme ve gebelik dönemi gibi östrojen, prolaktin, progesteron ve oksitosin gibi hormonların seviyelerinin değiştiği durumlar dolaylı olarak cinsel ilgi, uyarılma ve isteği de etkiler.
Östrojen hormonundaki azalmalar istek üzerine olumsuz etki yaratmaktadır. Fakat menopoz döneminde tedavi olarak kişilere verilen östrojen takviyesinin diğer seks hormonları üzerindeki olumsuz etkisinden dolayı östrojeni artırsa da isteksizliğe neden olduğu görülmüştür. Yine aynı şekilde androjen dediğimiz hormonların azalması da özellikle testosteron seviyelerinin azalması cinsel isteksizlikte ciddi rol oynar. Östrojen ve testosteronun aksine özellikle emzirme döneminde artışta olan prolaktin hormonunun seviyesinde görülen artış ters orantılı olarak cinsel ilgi kaybına yol açmaktadır.
Cinsel isteksizliğin birçok nedeni bulunmaktadır. Bu nedenle tedavisi de kişiye göre şekillenmelidir. Eğer isteksizliğiniz bulunuyorsa bunun tedavi gerektiren bir süreç olabileceğini, altta yatan başka tetikleyiciler bulunabileceğini unutmayınız.
Vajinismus sorunu öncelerde cinsel isteğin ve uyarılmanın normal olduğu halde birleşmenin olmaması olarak kendini gösterse de zamanla ilişkiye girmeyi başaramama, mutsuz edici sonla biten ilişki denemeleri, neden olduğu gerginlik ve kavgalar, acı olmasından korkma durumu cinsel isteksizliğe dönüşebilir. Bazen de en başından beri olan cinsel isteksizlik sorunu vajinismus ile beraber seyreder. Bu tür vakaların tedavisi sadece vajinismus olan hastaların tedavisinden daha zordur. Öncelikle cinsel isteksizlik tedavisi yapılmalı, daha sonrasında klasik vajinismus tedavisi işlemine geçilmelidir. Cinsel isteksizlik sorunu halledilmeden vajinismus tedavisine başlanılması hem başarımızı düşürür hem adeta bir cinsel travma etkisi yapar.
Vajinismus hastalığı olan kadınların kendilerinde isteksizlik gelişebileceği gibi zamanla partnerlerinde de cinsel isteksizlik gelişebilir.
Cinsel isteksizlik tedavisi nedene yönelik ve çok yönlü yapılması gereken bir tedavidir.
Psikolojik olarak: Hayatı etkileyen büyük olaylardan sonra gelişen isteksizliklerde ve özellikle psikolojik nedenlerde hızlı bir şekilde ihtiyaç olan desteğin başlanması, psikoterapi, evlilik terapisi veya aile terapisi gibi terapilerle bütüncül tedavi planlanması gerekir.
Masters ve Johnson’un cinsel terapi yöntemi başta H. Kaplan olmak üzere çeşitli hekimlerce geliştirilmiştir. Hastanın değerlendirilmesinden sonra bireysel, grup, çift ve evlilik terapileri cinsel isteksizlikte de uzmanlar tarafından uygulanabilmektedir.
Fiziksel nedenlerden ötürü: Kadınlarda öncelikle bir jinekolojik muayene, erkeklerde ise ürolojik muayene şarttır. Jinekolojik muayene sırasında genital organların anatomisine bakılır. Cinsel ilişkide ağrı yatacak bir sorunun olup olmadığı araştırılır. Nitekim bazı kadınlarda tanı konmamış disparoni (ilişkide ağrı) nedenleri zamanla isteksizlik gelişimine yol açmaktadır. Bunlardan en sık gördüklerimizden biri olan ‘vulvar vestibulitis’ sorununa bağlı gelişen cinsel ağrı nedeni ile zamanla cinsel isteksizlik gelişebilmektedir.
Kronik hastalıklar: Kadınlarda yukarıda da bahsettiğimiz ve isteksizliği etkileyecek kronik hastalıklar mevcutsa öncelikle onların tedavisinin planlanması sonrasında terapi seanslarına başlanması tedavi başarısını artıracaktır.
Kullanılan ilaçlar: Bu ilaçların doz ve sürelerine bağlı cinsel ilgi azlığı oluşumunda ilaçların benzerleriyle değiştirilmesi, doz ayarlaması yapılması gibi ufak değişikliklerle sorun giderilebilmektedir. Bazen sorun sadece ilaçlara bağlı olmasa da ilaçların oluşturduğu etkinin isteksizliği artırması da tedaviyi olumsuz etkilemektedir. O nedenle kişinin tıbbi öyküsü mutlaka sorgulanmalı ve neden olan durumlar için gerekli önlemler alınmalıdır.
Hormonal nedenlerden: Testosteron hormonu düşüklüğü, prolaktin hormonu yüksekliği, androjen yetersizliği gibi durumların yol açtığı cinsel isteksizliklerde dışarıdan testosteron hormon desteği sağlanması veya prolaktin yüksekliğini düşürücü ilaçlar verilmesi gibi medikal tedavilerde cinsel isteksizlikte kullanılan tedavi alternatiflerindendir.
Cinsel isteksizlik, vajinal kuruluk ve anorgazmi (orgazm olamama) sorununa yol açabilir.
Cinsel isteksizlik ve cinsel soğukluk sorunu yaşayan kadınlar cinsel uyarılmadan ya çok az haz alır ya da hiç almazlar. Çoğu zaman ön sevişme bile gereksiz gelmektedir. Fizyolojik (olması gereken) düzeyde genital kanlanma olmayabilir. Yani, cinsel ilişki sırasında penisin vajina içindeki mekanik uyarısına bağlı oluşan lubrikasyon (ıslanma) da azdır. Bu nedenle vajinal kuruluk sorunu da ortaya çıkabilir. Cinsel soğukluk yaşayan kadınlarda uyarılma ve orgazm güçlükleri de bulunur.
Tüm bu nedenler zamanla hiç istememeye, cinsellikten tamamen uzak durmaya yol açar.
Evlilik sorunlarının zamanla cinsel isteksizliğe veya cinsel soğukluğa yol açabileceği gibi, cinsel isteksizlik sorunu da zamanla evlilik problemine dönüşebilir. Evlilik çatışmalarına bağlı cinsel isteksizlik sorununda öncelikle "çift terapileri" yapılmalıdır.
Çiftteki sevgi bağının varlığı tedaviye şans tanıyan en önemli özelliktir.
Cinsel isteksizlik – Cinsel soğukluk (frijidite) kadınlarda hayat kalitesini olumsuz yönde etkileyen bir cinsel sorundur. Tedavisi genel olarak vajinismus sorununa göre daha zordur. Ortalama olarak 10-15 seans arası tedavi süreci gerekebilir. Tedavi edilmezse beraberinde depresyon, çift ve evlilik sorunları, cinsel uyarılma bozukluğu orgazm bozukluğu gibi başka problemlerin de ortaya çıkmasına neden olan ilerleyici bir sürece gidebilir.
VAJİNİSMUS TEDAVİSİ
