Vajinismus nedenleri arasında orantısal olarak %90'nında psikolojik kaygılar yer alırken, %10'unda organik yani psikolojik olmayan nedenler bulunmaktadır.
Vajinismus nedenleri arasında orantısal olarak %90'nında psikolojik kaygılar yer alırken, %10'unda organik yani psikolojik olmayan nedenler bulunmaktadır. Vajinismus tedavisine başlamadan önce nedenleri saptamak ve bu nedenlere yönelik tedaviler uygulamak başarıyı daha da kolaylaştıracaktır.
Vajinismus hastalarının pek çoğu vajinismus hastalığının neden kendi başlarına geldiğini bilmezler, bu konuda bir farkındalıkları yoktur. Çoğu bilgi bilinçaltının derinliklerinde yatmaktadır ve terapiler sırasında gün yüzüne çıkar.
Tüm vajinismus olgularının % 90’ı psikolojik nedenlidir. Hatta psikolojik etmenlerin bir tanesi olan ilişkide olacağına inanılan “ağrı korkusunun” tek başına vajinismusların %74’ünü oluşturduğunun gösterildiği bir çalışma mevcuttur. Bu psikojenik alt yapısı düşünüldüğünde vajinismus bir “kaygı bozukluğu” olarak kabul edilmektedir.
Vajinismus aslında bir savuma mekanizmasıdır. Bu mekanizma, çoğu kez, cinsel tutumdan zarar görmeye ilişkin korku ile partnere karşı kendini korumayı içerir. Bilinç altı mekanizmalarca yönetilen bu mekanizma vajinismusta ağrı beklentisine karşı koşullanmış̧ bir korku ya da anksiyete tepkisi olarak karşımıza çıkar.
Korku / Fobi
Vajinismusu olan kadınlarda diğer fobilere de yatkınlık olduğu görülmüştür. İlişki sırasında yaşanan anksiyete, panik atak benzeri belirtiler, kalp çarpıntısı, titreme, bazı vakalarda paniğin ardından gelen kasılma, kaçınma ve kaçma davranışı, fobide görülen korkulan unsurla yüzleşince oluşan tepkilerle örtüşmektedir. Bu nedenle vajinismuslu kadınlarda bu hastalığın nedeninin cinsel fobi/korku olduğu düşünülmektedir. Bu fobi daha çok ağrıdan korkma olarak karşımıza çıksa da çalışmalarda vajinismuslu kadınlarda ayrıca aşırı kanama korkusu, vajinada yırtılma/parçalanma korkusu, penisin içeride kalması/kilitlenme korkusu, ölme korkusu gibi korkuların da olduğu tespit edilmiştir. Bu hastaların cinsellik haricindeki genel korku düzeyleri ve fobileri de diğer kadınlara göre daha fazladır.
Yetiştirme Tarzı, Aile Yapısı
Vajinismus nedenleri, geçmişte yaşanmış kötü cinsel tecrübeler ya da bilinçdışına kazınmış anlamsız ve abartılı korkular ile ilişkili olabilmektedir.
Yetiştirme tarzı ve aile yapışana ait psikolojik nedenler arasında;
Genç kızlara küçüklüklerinden beri öğretilen "kızlık zarının çok değerli ve mutlaka korunması gereken bir yapı olduğu" düşünceleri ile cinsellik hakkında verilen katı öğretiler bizim toplumumuzdaki kadınlarda vajinismus gelişimindeki en önemli sebeplerdendir.
Özellikle aileleri tarafından bilinçaltına küçük yaşlardan itibaren işlenen “apış aranı ört kızım, eteğini kapat, ayıp”, bisiklete binerken "sakın buranı çarpma, aman dikkat et”, “yüksekten atlama kızlık zarın patlar”, “bacaklarını kapat”, “erkeklerden uzak dur, sana kötülük yaparlar” gibi daha çoğaltabileceğimiz pek çok negatif abartılı telkin ilerleyen yaşlarda cinsel sorunlara yol açan en önemli faktörlerdendir. Yine çocukluk döneminde yaşanan kötü tecrübe ve anılar (ev içi şiddet, katı ebeveyn tutumları vs) da vajinismusa yol açabilmektedir.
İlk Gece Hikayeleri
Özellikle bizim toplumumuzda ilk gecenin çok ağrılı, acılı, kanamalı geçeceği gibi düşünceler ön planda rol oynamaktadır. Bu tür düşünceler ve inanışlar genelde çocukluk ve ergenlik döneminden sonra oluşmaktadır. Özellikle çocukluk çağında bu hikayelerin anlatıldığı ortamlarda farkında olmadan hikayelerin duyulması bilinçaltında cinselliğe karşı korku oluşmasına neden olmaktadır. Ayrıca ilk ilişki sırasında penisin vajina dışında idrar deliğine gireceği, makada gideceği, yırtılma, parçalanma olacağı gibi gerçek dışı inanışlar da toplum içinde kişilerden kişilere iletilmektedir. Bazı insanların başına geldiği söylenerek anlatılan, “ilişki esnasında kilitli kalıp battaniyeye sarılı pozisyonda hastaneye gidilerek rezil olunduğu” gibi hikayeler de vajinismus nedenleri arasındadır. Bu düşünceler adeta bir şehir efsanesi gibi kulaktan kulağa yayılarak toplumdaki cinsel hurafeleri üretmektedir. Toplumumuz bu tarz hurafeler açısından zengin ve vajinismusa zemin hazırlayan bir alt yapıya sahiptir.
Tacizler
Özellikle batılı ülkelerde vajinismusa en sık sebep olarak geçmişte yaşanmış cinsel tacizler, tecavüzler sayılsa da ülkemizde cinsellikle ilgili tabular, kültürel, ahlaki ve dini nedenler daha ön plandadır. Cinsel taciz, çocuk çağında suistimale uğrama, tecavüz ve ensest ilişkiler vajinismus nedenleri arasında kabul edilmektedir.
Kötü Jinekolojik Tecrübeler
Daha önce cinsel ilişki esnasında istemsiz kasılma problemi olmayanlarda yaşanmış kötü tecrübeler sonucunda (doğum, düşük, kürtaj, kaba bir şekilde yapılan jinekolojik muayene gibi) vajinismus gelişebilmektedir. Kötü ve zor jinekolojik muayeneler vajinismus türleri içinde yer alan sekonder vajinismusa neden olmaktadır.
Bilgi Eksiklikleri
Çiftlerin cinsellikle ilgili bilgi eksiklikleri, ilk ilişki ile ilgili yanlış inanışlar ve önyargılar da beraberinde korku ve paniği getirerek vajinismus nedeni olabilir (bilişsel eksiklik ve çarpıtmalar).
Sorunun Tam Aşılamaması
Önceden vajinismus problemi olup tedavi gören, ancak tedavisi tam olarak tamamlanmamış veya tedavilerden hemen sonra gebe kalmış ve ilişkiyi yeterince deneyimleyememiş kadınlarda nüksler görülebilmekte, yani vajinismus problemi tekrarlayabilmektedir. Tam olarak iyileşen hastalarda ise vajinismus sorunu bir daha tekrarlamaz.
Diğer Nedenler
Cinsel ilişkide ağrı şikâyeti olan hastalarda da sebep vajinismus veya jinekolojik problemler olabilmektedir. Bu nedenle ağrılı cinsel ilişkinin nedeninin vajinismus mu yoksa jinekolojik nedenler mi olduğu tedaviye başlamadan önce yapılacak bir jinekolojik muayene ile saptanmalıdır. Böylelikle en uygun tedavi yaklaşımı da seçilebilecektir.
Daha önce belirtildiği üzere vajinismus hastalarında çoğu zaman derinlerde (bilinçaltında) cinselliğe ve cinsel ilişkiye yönelik kaygı-korkular yatmaktadır ve pelvik kaslarının istem dışı kasılması, kadını bu korktuğu durumdan koruyan bir savunma mekanizması gibidir.
Bilinçdışındaki gereksiz korkuları yenmek için kadının ve erkeğin rahatlatılması, gevşemesi, heyecan ve korkuları yatıştıracak ruhsal bir ortam oluşturulması gerekmektedir. Bunun için de uygun psikolojik destek sağlanmalıdır.
Pek çok kadında bu yukarıda sayılan vajinismus nedenlerinin hiçbiri olmayabilir (nedeni bilinmeyen veya belirlenemeyen vajinismus).
Merkezimize vajinismus tedavisi için başvuran hastalarımın tamamına şu soruyu sorarız: “Daha önceden yaşadığınız ve sizde, işte bu yaşadığım olay bendeki bu probleme neden olmuş olabilir diye düşündüğünüz bir neden var mı?”. Çoğu zaman bu sorunun cevabı “Hayır, yok” olmuştur.
Çünkü yaşadığımız olayların çoğunu unutmuş görünsek de yaşadığımız olaylar aslında bilinçdışımıza yerleşmekte, korku tohumları ve kaygılar orada depolanmakta ancak pek çok zaman problemin ortaya çıkması evlilik başlangıcındaki ilk geceye kadar ertelenmektedir. İlk ilişki denemesi ise tetiği çekmekte, o güne kadar bilinçaltında depolanan her şey bir anda kişinin zihninin ve vajina kaslarının kontrolünü ele geçirmektedir.
Neyse ki, vajinismus sorununu çözmek için altta yatan neden veya nedenlerin tümünü bulmak şart değildir. Önemli olan "pelvik kas hafızasının yeniden oluşturulmasını" sağlamak ve cinsellikle ilgili abartılı korkuları yenmektir.
Vajinismus nedenleri arasında %10 oranında altta yatan organik, yani fiziksel bir patoloji vardır.
Cinsel birlikteliğe engel olan fiziksel nedenlerin arasında özellikle sonradan gelişen vajinismus (sekonder vajinismus) nedeni olarak karşımıza çıkan;
Vajinismusun organik nedenlerinin bazılarından bahsedecek olursak:
Vulvar Vestibulitis Sendrom (VVS)
Vulvar vestibulit sendrom, cinsel ilişkideki ağrı ve acı durumunun en sık sebeplerindendir. Çoğu zaman vajinismus ile karışmaktadır. Ancak hissedilen, ağrı duyma kaygısından çok gerçek anlamda ağrıdır. Vulvar vestibulit sendrom ilk cinsel neyimle ortaya çıkabileceği gibi, daha sonradan da gelişebilir.
Tanım olarak ‘vestibulum’; vajina girişi ile kızlık zarı arasındaki bölgedir ve ilişki deneyiminde penisin ilk dokunduğu alandır. Bu bölgenin nedeni tam olarak bilinmeyen yangısal (enflamatuar) hastalığı nedeni ile penis vajina birlikteliğinde gerçek anlamda bir ağrı, yanma, batma, acı hissi oluşur ve kadın kendisini kasarak ilişkiye engel olur. Burada kasılmanın sebebi korkular değil, acıya karşı kişinin kendisini korumak için refleks olarak verdiği bir cevaptır.
Ancak zaman içinde VVS hastalarında da sekonder (vajinismus) gelişebilmektedir. Her ilişki denemesinde ağrı/acı yaşandığı için bir süre sonra zihinde cinsellik eşittir acı denklemi yerleşecek, bir “öğrenilmiş çaresizlik” tablosu ile penis daha vajinaya değmeden vajinal kaslarda kasılma meydana gelmeye başlayacaktır. İşte bu durum, “disparoniye sekonder gelişen vajinismus” olarak tanımlanmaktadır.
Vulvar vestibulit sendrom, vajinismus ayırıcı tanısında çoğu zaman atlanmaktadır. Sekonder vajinismus gelişmiş olsa dahi, altta yatan organik (fiziksel) problem çözülmedikçe hasta tam olarak iyileşemeyecektir. Pek çok vulvar vestibulitis hastası yıllarca tanı alamadan pek çok değişik psikolojik terapi yöntemi denemekte ve derin bir umutsuzlukla arayış içindedir. Oysaki cinsel problemler konusunda deneyimli bir jinekolog hekim basit bir muayene ile VVS tanısını kolaylıkla koyabilmektedir.
Vulvar vestibulitis sorunu olan hastalar sık vajinal enfeksiyonlar, mantar enfeksiyonları, sık idrar yolu enfeksiyonları ile karşılaşmaktadırlar. Bu hastalarda zamanla vajinal kuruluk ve cinsel isteksizlik problemi de ortaya çıkmaktadır.
VVS tedavisinde medikal ve cerrahi yöntemler bulunmaktadır. Teşhis edildikten sonra doğru bir şekilde tedavi ile başarı şansı tama yakındır. Tedavi mutlaka bilişsel davranışsal terapi ve haz odaklı egzersizlerle tamamlanmalı, kişinin zihninde yerleşen “cinsellik acı verir” düşünce kalıbı ortadan kaldırılmalıdır.
Pelvik İnflamatuar Hastalık
Pelvik bölgenin iltihabi hastalıkları yaygın olarak görülmektedir. Özellikle dış genital organların tekrarlayan mantar enfeksiyonları (vulvar ve vajinal kandida),bakteriyel vajinozis, tekrar eden idrar yolu enfeksiyonları yeterli tedavi edilmezse o bölgede kronik bir inflamasyon meydana gelecektir. Bu kronik enfeksiyon-inflamasyon ise vulvar vestibulit sendromunun altında yatan sebeplerden biridir ve uzun vadede ilişkiye girememe sorunu yaratabilmektedir.
Bu enfeksiyöz durumlar, çoğu zaman ilaç tedavisi ile çözümlenebilmektedir. Ancak bazı zamanlar enfeksiyon tedaviye dirençli, daha ciddi mikrobik ajanlarla meydana gelebilmekte veya tedaviye başlamakta geç kalınmaktadır. İşte böyle durumlarda enfeksiyon dış genital organlardan iç genital organlara yayılabilmekte, ciddi bir jinekolojik hastalık olan Pelvik İnflamatuar Hastalık (PID)’ a yol açabilmektedir.
PID, çoğu zaman hastanede yatırılarak tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Tedavi sonrası karın içi organlarda yapışıklıklar meydana gelebilmekte, özellikle rahim ağzında hareket ile hassasiyet ve ağrı sürebilmektedir. Problem kronikleştiğinde ilişkide ağrı meydana gelmesi kaçınılmaz olacaktır. Bu durumda beklenen ağrı genellikle derin disparoni (penis vajinanın derinlerine girdikçe özellikle kasıklarda hissedilen ağrı) şeklinde olsa da her ilişkide ağrı yaşayan kişide bir süre sonra refleks olarak vajinal kasılma da meydana gelebilmektedir. Bu da karşımıza sekonder vajinismus olarak çıkacaktır.
Bartholin Absesi ve Kisti
Cinsel ilişkideki kayganlığı sağlayan salgıların bir kısmını salgılama görevi olan Bartholin bezinin salgı kanalının herhangi bir nedenle tıkanması, bu salgıların bezde birikimini ile kist oluşumuna neden olmaktadır. Kistleşen bartholin bezi sıvı ile dolu olmakla birlikte, eğer bu sıvıda mikrobik bir üreme oluşursa kist abseye dönüşerek hastada ateş, abse alanında ise kızarıklık ödem ve ciddi bir ağrı meydana gelecektir.
Bartholin kisti ciddi ağrı yaratmamakla birlikte bazen cinsel ilişkiyi engelleyecek boyutlarda olabilmektedir. Vajina girişini kapatan bir kist, penisin vajinaya girişine engel olabilmekte veya penetrasyon esnasında kişinin acı çekmesine neden olabilmektedir.
Bartholin absesi ise kişide ciddi ölçüde ağrı yaratan bir durumdur ve kısa süre içinde tedavi edilmelidir. Öncelikle enfeksiyonu baskılaması için antibiyotik, ağrıyı azaltması için ağrı kesiciler verilmelidir. Eğer abse kendi kendine drene olmazsa içeriğinin bir şekilde boşaltılması sağlanmalıdır. Tedavinin devamında kişinin hikâyesine ve absenin durumuna göre farklı yöntemler tercih edilebilmektedir.
Doğuştan Gelen Anatomik Engeller
Doğuştan gelen anatomik engeller içinde en sık kızlık zarı (hymen) anomalileri görülmektedir. Septat (perdeli) hymen, kalın ve yüksek duvarlı hymen, bölmeli hymen sıklıkla görülen kızlık zarı anomalilerinden bazılarıdır.
Kızlık zarı anomalilerinin yanısıra vajinada da anatomik olarak problemler bulunabilmektedir. En sık görülen vajinal problem vajina duvarında septum (perde) olmasıdır; septalı vajinası olan kişinin genellikle hymeninde de septum görülmektedir.
Bir diğer vajinal anomali ise “müllerian agenezi” olarak da bilinen kısa ve kör vajinadır. Bu sorunların bazıları ergenlik döneminden itibaren belirti vermekte ve yapılan cerrahi işlemler ile ilişkiye yetebilecek bir vajina alanı oluşturulmaktadır.
Çoğu durum ise ilk ilişki denemesinde başarısızlığa uğrayan çiftin bir jinekoloğa başvurması ile fark edilmektedir. Tanı konulduktan sonra yapılacak basit cerrahi işlemler ile anatomik problem ortadan kaldırılacaktır.
Vajinismusun organik nedenleri, alanında deneyimli bir jinekolog hekim tarafından medikal veya cerrahi yöntemler ile tedavi edilebilmektedir. Unutulmaması gereken ise organik problem ortadan kaldırıldıktan sonra tedavinin mutlaka bilişsel ve davranışsal terapiler ile tamamlanması gerektiğidir. Ancak bu şekilde vajinismus rahatsızlığı kesin olarak çözümlenebilmektedir.
Vajinismusta kesin tanı ancak deneyimli bir jinekolog tarafından yapılacak jinekolojik muayene sonrasında konulabilir. Çünkü hastanın vajinal kasılması direk gözlenebilir. Böylelikle yalnızca vajinismus teşhisi yapılmaz, aynı zamanda vajinismusun seviyesi de saptanır ve eğer varsa altta yatan fiziksel problemler de tespit edilebilir. Vajinismus nedeni tam olarak saptansa da kesin başarıya ulaşmada uygulanacak tedavi yöntemi son derece önemlidir.
Vajinismusun nedeni ne olursa olsun günümüzde vajinismus tedavisi için en sık uygulanan tedavi yöntemleri Davranışçı ve Bilişsel Terapi metotlarıdır. Özellikle oluş nedeni saptandıktan sonra uygulanan tedaviler ile süreç çok daha hızlı ilerleyecektir. Örneğin; bilgi eksiklikleri olan hastalarda bilişsel terapiler, ilk gece hikayelerine bağlı korku ve fobi sorunu yaşayanlarda davranışsal terapiler ile yüzleştirme teknikleri, vulvar vestibulitis gibi organik nedene bağlı vajinismusta ise medikal ve cerrahi yöntemler ilk sıra düşünülmektedir. Bu konuda uzmanlaşmış tecrübeli uzman doktorlar tarafından, hastalara farklı alternatif yöntemler de uygulanabilmektedir.
VAJİNİSMUS TEDAVİSİ
